Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce – konferencja rocznicowa w PANS

„40. rocznica wprowadzenia stanu wojennego w Polsce” to tytuł konferencji, która odbyła się 10 grudnia w Państwowej Akademii Nauk Stosowanych, by wspólnie porozmawiać na temat tych bolesnych wydarzeń i przypomnieć ówczesną sytuację. Inicjatorami wydarzenia były: Instytut Humanistyczno-Artystyczny PANS oraz Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie.

„Pamięć historyczna jest dla nas wszystkich bardzo ważna. Jest warunkiem trwałości, zachowania tożsamości, pamięci zbiorowej o tym, co wydarzyło się w nieodległych czasach” – takimi słowami spotkanie otworzył Prorektor ds. rozwoju i współpracy – dr Sławomir Solecki, który w imieniu rektora przemyskiej uczelni powitał zgromadzonych gości. Następnie dr Irena Kozimala, prof. PANS odczytała list od wojewody podkarpackiej Ewy Leniart. „Obchodząc tę rocznicę, pamiętajmy o Polakach, którzy walczyli o wolną Polskę, którzy nie wyrzekli się ideałów, przekazujmy pamięć o nich kolejnym pokoleniom” – tak brzmiał apel płynący z otrzymanej korespondencji.

Dyrektor Instytutu Humanistyczno-Artystycznego po przeczytaniu listu zainicjowała obrady. W prelekcji „Formy oporu społecznego w PRL” zaznaczyła problem z określeniem definicji oporu społecznego i kontrowersje wokół samego sformułowania. Dr Kozimala przywołała również instytucje sprzeciwu, które bezpośrednio nie dążyły do zmiany ustroju, ale przekazywały system wartości odmienny od systemu komunistycznego, obowiązującego wtedy i odgrywające tym samym ogromną rolę w zmianach świadomości społecznej. „Walka o zmianę ustroju była walką o niezależność, o suwerenność narodu” – dodała. Prelegentka, podsumowując swoje wystąpienie, przedstawiła przykłady pojedynczych aktów sprzeciwu, m.in. przemyślanina – Ryszarda Siwca, który dokonał aktu samospalenia.

Dr Grzegorz Szopa – Kierownik Zakładu Historii, wygłosił referat o „Działalności MON i MSW w stanie wojennym”, czyli o dwóch ministerstwach, które wzięły na swoje barki największą operację militarną z okresu PRL-u. Poruszył temat strajków oraz ofiar, jakie przyniosło siłowe ich odblokowanie. Nie zabrakło również zarysowania sylwetek działaczy NSZZ „Solidarność”, m.in.: Piotra Bartoszcze, Ryszarda Kowalskiego, Piotra Majchrzaka, Emila Barchańskiego, Wojciecha Cieleckiego. Dr Szopa opowiedział także o zawieszeniu stanu wojennego w związku z pielgrzymką Jana Pawła II do Polski, a konkretnie o działaniach, które się nie zatrzymały, lecz przybrały inny wymiar. „To tylko namiastka tego, co przeszło polskie społeczeństwo. To był okres straconych szans i nadziei, tzw. stracona dekada. Ani nie poprawiła się sytuacja gospodarcza Polski, ani nie poprawiła się sytuacja bytowa mieszkańców. To okres, w którym z Polski wyemigrowało bezpowrotnie około pół miliona ludzi. Te lata mogły odmienić sytuację gospodarczą i polityczną, ale zostały bezpowrotnie stracone” – skonstatował prelegent.

„Stan wojenny to okres, który kojarzy się z licznymi zakazami, ograniczeniami, nakazami, pozbawieniem wolności i (przede wszystkim!) represjami państwa wobec obywateli, szczególnie działaczy Solidarności” – tak rozpoczął swoje wystąpienie dr Marcin Bukała z rzeszowskiego oddziału IPN. Następnie przystąpił do wyjaśnienia definicji represji, do której zaliczyć można różnego rodzaju działania, jak chociażby zastraszanie, pozbawianie wolności, internowanie, sprawy karne, zmuszanie do emigracji, zwolnienia z pracy, powoływanie do służby wojskowej, pobicia, oczernianie. Prelegent, na przykładzie Polski południowo-wschodniej, przedstawił wybrane kategorie, posiłkując się statystykami. W kontekście problematyki wystąpienia opisane zostały jedne z pierwszych tajnych operacji stanu wojennego: „Klon”, „Jodła” i „Azalia”.

Kolejno głos zabrał Artur Brożyniak (również z rzeszowskiego oddziału IPN), przybliżając zgromadzonym zagadnienie „Konspiracja przemyska w stanie wojennym”. Poruszył kwestię utworzenia regionalnego komitetu strajkowego oraz wybuchu strajku generalnego, zgaszonego przez władze. Przypomniał o uroczystościach organizowanych na terenie Przemyśla przez „Solidarność” podziemia, zaznaczając, że w mieście w stanie wojennym ukształtował się pewien model prowadzenia obchodów.

Waldemar Wiglusz – Prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, podzielił się tym, co szczególnie cenne – swoimi wspomnieniami. Na własnym przykładzie pokazał, jak niełatwo jest opisać to, co się wydarzyło. Opowiedział o genezie stanu wojennego, o tygodniach poprzedzających go, które były pełne napięcia i nerwowości. Podkreślił, jak ważną rolę odgrywa Instytut Pamięci Narodowej w przywracaniu i utrwalaniu naszej historii.

Jako ostatni głos zabrał dr Sławomir Solecki – Prorektor ds. rozwoju i współpracy, który przedstawił zagadnienie z innej perspektywy – socjologicznej. Odwołał się do badań i powstałych prac, m.in. „Rewolucja Solidarności” prof. Andrzeja Friszke, „Solidarność – doświadczenie i pamięć” prof. Ireneusza Krzemińskiego, „O podziale postkomunistycznym w Polsce” Mirosławy Grabowskiej. „Gdybyśmy chcieli tę problematykę zarysować, to należy w perspektywie socjologicznej widzieć ją w kontekście teorii konfliktu. Konfliktu, który w rozumieniu socjologicznym to nie tylko negatywne aspekty tego zjawiska” – oznajmił prelegent. Najwięcej uwagi poświęcił fenomenowi Solidarności, która stała się nie tylko drugim największym ruchem społecznym w XX wieku, ale również pierwszym znakiem sprzeciwu wobec totalitarnego systemu  jakim był komunizm. Ruch Solidarność cechowała wielość nurtów ideowych i odmienne spojrzenia liderów na podstawowe kwestie dotyczące wizji przyszłego państwa, modelu gospodarki, praw obywatelskich, jak również praw pracowniczych. Pogłębiające się w miarę upływu czasu podziały doprowadziły do wewnętrznego rozbicia i osłabienia obozu posierpniowego. Socjologiczną analizą źródeł i płaszczyzn podziałów narastających w Solidarności w dekadzie lat osiemdziesiątych dr Solecki zakończył swoje wystąpienie.

„To, co uduchawia, to fakt, że jesteśmy jednymi z pierwszych, którzy rozpoczęli rozmowę o 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego. Bardzo dziękuję prelegentom za wygłoszone referaty i zgromadzonym gościom za obecność” – zakończył spotkanie dr Grzegorz Szopa, zapraszając na kolejne spotkanie.   

Tekst: Justyna Przerwa

Zdjęcia: Kamil Krukiewicz